GESCHIEDENIS BEGRIPPEN H2 A2

aflaat

Bewijs dat (een deel van) iemands zonden zijn kwijtgescholden.

Beeldenstorm

Actie van protestanten (die ‘beeldenverering’ verafschuwden) om beelden en versieringen uit kerken te verwijderen, bedoeld om onderdak te regelen voor protestantse kerkdiensten.

centralisatie

Proces waarbij een gebied of land steeds meer vanuit één plaats wordt bestuurd, met dezelfde regels voor dat gebied of land.

generaal pardon

Opstandelingen die bereid waren de wapens neer te leggen, zouden niet vervolgd of veroordeeld worden.

Generaliteitslanden

Katholiek gebleven delen van de Nederlanden die waren veroverd door de Republiek. Ze werden direct bestuurd door de Staten

gewest

Gebied in de Nederlanden met eigen bestuur, regels en privileges (provincie).

hagenpreek

Preek voor protestanten, die in de openlucht werd gehouden omdat zij nog geen eigen kerkgebouwen bezaten en met het oog op de veiligheid.

Hervorming

Poging om iets te doen aan de misstanden binnen de katholieke kerk, die leidde tot de stichting van de protestantse kerk (ook Reformatie genoemd).

humanisten

Geleerden die de klassieke cultuur en literatuur bestudeerden en imiteerden.

inquisitie

Organisatie binnen de katholieke kerk die zich bezighield met het opsporen en veroordelen van ketters.

kaperbrief

Brief waarin een vorst aan de ontvanger toestemming geeft koopvaardijschepen van de vijand te kapen.

katholiek

Behorend tot het deel van het christendom dat gehoorzaamt aan de bisschop van Rome, de paus.

ketter

Iemand die zich niet houdt aan de officiële leer en regels van de kerk.

landsadvocaat

Hoge ambtenaar (ook raadspensionaris genoemd) in een gewest. Hij was de woordvoerder van zijn gewest in de Staten

landsheer

Heerser over een gebied dat geen koninkrijk is. In de Nederlanden wordt de titel gebruikt om alle titels van Karel V en Filips II mee samen te vatten.

landvoogd(es)

Vervang(st)er van de landsheer, verantwoordelijk voor het bestuur van alle gewesten in de Nederlanden.

Pacificatie van Gent

Verdrag waarin alle Nederlandse gewesten zich aaneensloten om samen de Spaanse legers te verdrijven.

particularisme

Streven van de gewesten, edelen en steden om de oude voorrechten (privileges) te behouden en zo zelfstandig mogelijk te zijn.

plakkaat

Wet.

predestinatie

De opvatting dat God van tevoren de mensen heeft uitgekozen die na hun dood in de hemel zullen komen.

privilege

Speciaal recht dat een persoon, stad of gewest kreeg van de landsheer.

protestants

Behorend tot het deel van het christendom dat in navolging van Luther, Calvijn en andere hervormers het gezag van de paus verwerpt.

Raad van Beroerten

Rechtbank, ingesteld door Alva, om de daders van de Beeldenstorm te straffen.

raadspensionaris

Hoge ambtenaar (ook raadspensionaris genoemd) in een gewest. Hij was de woordvoerder van zijn gewest in de Staten

Reformatie

Poging om iets te doen aan de misstanden binnen de katholieke kerk, die leidde tot de stichting van de protestantse kerk (ook Reformatie genoemd).

republiek

In onze tijd een staat met een gekozen staatshoofd en niet een vorst die de titel heeft geërfd.

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Een statenbond van zeven gewesten, waarin de Staten

Smeekschrift

Verzoek van de edelen aan de landvoogdes om de vervolging van ketters te matigen.

Spaanse furie

Muiterij van de Spaanse soldaten, die leidde tot de plundering van onder andere Antwerpen.

stadhouder

Vervanger van de landsheer in het gewest. In de tijd van de Republiek benoemden de gewestelijke Staten de stadhouder. Toen was hij ook opperbevelhebber van het leger.

Staten (Gewestelijke)

Bijeenkomst van de afgevaardigden van de geestelijkheid, adel en steden in een gewest (in de tijd van de Republiek ontbrak de geestelijkheid).

Staten generaal

De afgevaardigden van alle gewestelijke Staten bij elkaar.

Tiende Penning

Belasting ingesteld door Alva. Over elk verkocht product moest tien procent belasting betaald worden.

Unie van Atrecht

Bond van Zuid Nederlandse, Waalse gewesten die na het mislukken van de Pacificatie van Gent vrede sloten met Filips II.

Unie van Utrecht

Bond van de gewesten die na het mislukken van de Pacificatie van Gent besloten de Opstand voort te zetten.

Watergeuzen

Protestantse opstandelingen die op en vanaf zee vochten.