Łacińska terminologia prawnicza

Prawo

Ius

Sprawiedliwośc

iustitia

Prawo Natury

Ius Naturale

Prawo Stanowione

Ius Positivum

Prawo Cywilne

jus civile

Prawo Narodów

Iure gentium

Prawo Powszechne

Ius Commune

Prawo Wyjątkowe

Ius Singulare

Prawo Ziemii

Ius Soli

Prawo Krwi

Ius Sanguinis

Prawo Publiczne

Ius Publicum

Prawo Prywatne

Ius Privatum

Prawo względem osoby

Ius in Personam

Prawo względem rzeczy

Ius ad Rem

Prawo bezwzględnie obowiązujące

Ius Cogens

Prawo względnie obowiazujące.

Ius Dispositivum

Prawo Ogólne

Ius Generale

Prawo Szczegółowe

Ius Speciale

Prawo do dysponowania

Ius Disponendi

Prawo do posiadania

Ius Possiniendi

Prawo do używania

Ius Freundi

Prawo do nabywania

Ius Acquisitum

Prawo do odwołania do sądu

Ius Apellationis

Prawo do wniesienia zaskarżenia w procesie cywilnym

Ius Avocandi

Prawo do wniesienia zaskarżenia w procesie karnym

Ius Provocationis

Prawo do podjęcia działań prewencyjnych

Ius Cavendi

Prawo do karania

Ius Coercendi

Prawo do wykonywania kary śmierci

Ius Gladii

W prawie cywilnym każda definicja jest niebezpieczna, ponieważ rzadko się zdarza, aby nie można było jej podważyć

Omnis definito in iure civili periculosa est, parum est enim, ut non subverti posset

Prawo jest sztuką stanowienia tego co dobre i słuszne

Ius est ars boni et aequi

Prawo i podstęp nie mogą współżyć

Ius et fraus numquom cohabitant

Najwyższe prawo najwyższą niesprawiedliwością

Summum ius, summa iniuria

Regułą jest to, co opowiada o czymś w sposób skrócony. Prawo nie wynika z reguły, ale reguła wynika z prawa, które istnieje. Przy pomocy reguły krótko prezentujemy jakieś rozwiązanie

Regula est quae rem, quae est breviter enarrat. Non ex regula ius sumatur, sed ex iure, quod est, regula fiat. Per regulam igitur brevis rerum narratio traditur.

Sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą oddania każdemu, co mu się należy

Iustitia ens constans et perpetua voluntas ius sum cuique tribuendi

Nakazy prawa to: żyć uczciwie, nie wyrządzać szkody innemu, oddać każdemu co jego

Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere

Nie powinniśmy źle używać naszego prawa

Male iure nostro uti non debemus

Nie wszystko co dozwolone jest uczciwe

Non omne quod licet, honestum est

Nieznajomość prawa szkodzi

Ignorantia iuris nocet

Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych, nie przyszło przychodzić z pomocą głupim

Ius civile vigilantibus scriptum est, nec stulis solere succuri

Prawem publicznym jest to, które ma na względzie dobro państwa rzymskiego, prywatnym - które ma na względzie dobro jednostek

Publicum ius est quod ad statum rei romanae spectat, privatorum quod ad singulorum utilitatem

Prawo publiczne nie może zostać zmienione przez prywatną umowę

Ius publicum privatorum pactis mutari non potest

Porozumienie prywatne nie uchyla prawa publicznego

Privatorum conventio Iuri publico non derogat

Prawo niedoskonałe

lex imperfecta

prawo mniej niz doskonałe

LEX MINUS QUAM PERFECTA

prawo doskonałe

LEX PERFECTA

prawo wiecej niz doskonałe

LEX PLUS QUAM PERFECTA

porządek prawny ze względu na zamieszkanie

LEX DOMICILII

porzadek prawny ze wzgledu na obywatelstwo

LEX PATRIAE

porządek prawny ze względu na siedzibe sądu

LEX FORI

porządek prawny ze względu na miejsce dokonania aktu prawnego

LEX LOCI ACTUS

porządek prawny ze względu na dokonanie uroczystego aktu prawnego

LEX LOCI CELEBRATIONIS

porządek prawny ze względu na miejsce zawarcia umowy

LEX LOCI CONTRACTUS

porządek prawny ze względu na miejsce położenia rzeczy

LEX REI SITAE

twarde prawo, ale prawo

DURA LEX, SED LEX

prawo niesprawiedliwe nie jest prawem

LEX INIUSTA NON EST LEX

Jeśli znika uzasadnienie ustawy znika tez ustawa

CESSANTE RATIONE LEGIS, CESSAT IPSA LEX

Ustawa późniejsza uchyla wcześniejsza

LEX POSTERIOR DEROGAT PRIORI

Późniejsze prawo ogólne nie uchyla wcześniejszego szczegółowego

LEX POSTERIOR GENERALIS NON DEROGAT LEGI PRIORI SPECIALI

Prawo szczegółowe uchyla prawo ogólne

LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI

Prawo wyższego rzędu uchyla prawo niższego

LEX SUPERIOR DEROGAT LEGI INFERIORI

Prawo nie działa wstecz

LEX RETRO NON AGIT

Milczą ustawy wobec oręża

SILENT LEGES INTER ARMA

Nie ma kary bez ustawy

NULLA POENA SINE LEGE

Nie ma przestępstwa bez ustawy

NULLUM CRIMEN SINE LEGE

Nie ma przestępstwa bez kary

NULLUM CRIMEN SINE POENA

Ustawy wtedy są właściwiej interpretowane, gdy zachowuje się ich ducha

BEIGNIUS LEGES INTERPRETENDAE SUNT, QUO VOLUNTAS EARUM CONSERVETEUR -

Znawstwo ustawy nie polega na przyswojeniu sobie jej słów ale treści i mocy prawnej

SCIRE LEGES NON HOC EST VERBA EARUM TENERE, SED VIM AC POTESTATEM

W ustawach bardziej podoba się prostota jak trudność

IN LEGIBUS MAGIS SIMPLICITAS QUAM DIFFICULTAS PLACET

Zwyczaj jest najlepszym sposobem interpretowania ustawy

CONSUETUDO EST OPTIMA LEGUM INTERPRES

Tam, gdzie prawo nie rozróżnia, nie powinniśmy rozróżnienia wprowadzać

UBI LEX NON DISTINGUIT, NEC NOS DISTINGUERE DEBEMUS

Jest godziwe

FAS EST

Przeciw prawu boskiemu

CONTRA IUS FASQUE

wszelkimi dozwolonymi i niedozwolonymi środkami

PER FAS ET NEFAS

argument z większego na mniejsze

ARGUMENTUM A MAIORI AD MINUS

argument z mniejszego na większe

ARGUMENTUM A MINORI AD MAIUS

argument z przeciwieństwa

ARGUMENTUM A CONTRARIO

argument z podobieństwa

ARGUMENTUM A SIMILI

argument z analogii

ARGUMENTUM PER ANALOGIA

argument z milczenia

ARGUMENTUM EX SILENTIO

Prawo dotyczące osób

IUS QUOD AD PERSONAS PERTINET

Małżeństwo

MATRIMONIUM

żona

CONIUX / MARITA / UXOR

mąż

CONIUX / MARITUS / VIR

małżeństwo zgodne z prawem, skuteczne

MATRIMONIUM LEGITIMUM

małżeństwo domniemane, nieważne

MATRIMONIUM PUTATIVUM

rodzice

PARENTES / GENITORES

wstępni

ASCENDENTES

zstępni

DESCENDENTES

krewny ze wspólnym przodkiem (krewny poprzez krew)

COGNATUS

powinowaty

AFFINIS

męski zwierzchnik rodziny

PATER FAMILIAS

wszelkie prawo jest ustanowione z uwagi na człowieka

HOMINUM CAUSA OMNE IUS CONSTITUTUM SIT

prawem natury jest to czego matka natura nauczyła wszelkie stworzenia

IUS NATURALE ES QUOD NATURA OMNIA ANIMALIA DOCUIT

matka zawsze jest pewna

MATER SEMPER CERTA EST

ojcem jest ten na kogo wskazuje małżeństwo

PATER EST QUAM NUPITAE DEMONSTRAT

dobro

BONA/BONUM

rzeczy materialne i niematerialne

RES CORPORALES ET INCORORALES

władztwo

DOMINUM/PROPRIETAS

prawo na rzeczy cudzej

IURA IN RE ALIENA

powództwo o charakterze rzeczowym

ACTIO IN REM

skarga wydobywcza (wystąpienie o zwrot rzeczy) – z każdego powodu, z każdej przy

REI VINDICATIO

skarga negatoryjna

ACTIO NEGATORIA

nikt nie może przenieść an drugiego więcej praw niż sam posiada

NEMO PLUS IURIS AD ALIUM TRANSFERRE POTEST, QUAM IPSE HABET

to co na powierzchni, przypada gruntowi

SUPERFICIES SOLO CEDIT

służebność nie może polegać na działaniu

SERVITUS IN FACIENDO CONSISTERE NEQUIT

służebności używa się w sposób oględny

SERVITUTIBUS CIVILITER UTENDUM EST

nie może być służebności na służebności

SERVITUS SERVITUTIS ESSE NON POTEST

nie może być służebności na rzeczy własnej

NEMINI RES SUA SERVIT

zobowiązanie

OBLIGATIO

zobowiązanie powstałe na podstawie ustawy

OBLIGATIO EX LEGE

zobowiązanie powstałe na podstawie umowy

OBLIGATIO EX CONTRACTU

zobowiązanie powstałe na podstawie czynu niedozwolonego

OBLIGATIO EX DELICTO

zobowiązanie jak gdyby z kontraktu

OBLIGATIO QUASI EX CONTRACTU

zobowiązanie jak gdyby z deliktu

OBLIGATIO QUASI ES DELICTO

zobowiązanie naturalne (bez przymusu)

OBLIGATIO NATURALIS

zobowiązanie cywilne (obowiązkowe)

OBLIGATIO CIVILIS

zobowiązanie solidarne

OBLIGATIO IN SOLIDUM

zobowiązanie podzielne

OBLIGATIO PRO RATA

przyczyna

CAUSA

przyczyna skierowana na nabycie

CAUSA OBLIGANDI VEL ACQUIRENDI

podstawa spełnienia zobowiązania

CAUSA SOLVENDI

podstawa darowizny

CAUSA DONANDI

wierzyciel/dłużnik

CREDITOR / DEBITOR

zobowiązanie jest węzłem prawnym

OBLIGATIO EST VINCULUM IURIS

spełnienie zobowiązania

SOLUTIO

swiadczenie w miejscu wykonania

DATIO IN SOLUTUM

zobowiązanie przemienne

OBLIGATIO ALTERNATIVA

upoważnienie przemienne

FACULTAS ALTERNATIVA

zwłoka

MORA

zwłoka dłużnika

MORA DEBITORIS

zwłoka wierzyciela

MORA CREDITORIS

zwłoka w zakresie świadczenia

MORA SOLVENDI

zwłoka w odbiorze świadczenia

MORA ACCIPIENTI

wezwanie do świadczenia

INTERPELLATIO

wezwanie do świadczenia

MORA EX REI FIT

złodziej zawsze jest postrzegany jako będący w zwłoce

FUR SEMPER MORAM FACERE VIDETUR

ryzyko

PERICULUM

ryzyko w czasie zwłoki

PERICULUM IN MORA

ryzyko zdarzeń losowych ponosi dłużnik

PERICULUM DEBITORIS

ryzyko ponosi najemca, dzierżawca

PERICULUM LOCATORIS

wina

CULPA

siła wyższa

VIS MAIOR

przypadek, sytuacja

CASUS

przypadek nieprzewidziany/zdarzenie przypadkowe

CASUS FORTUNIS

przypadek mieszany (połączenie dwóch sytuacji: niestaranności dłużnika oraz zdar

CASUS MIXTUS

zamiar

DOLUS

zamiar bezpośredni

DOLUS DIRECTUS

zamiar o szczególnym zabarwieniu. Wyst. przy przestępstwach kierunkowych. Wymaga

DOLUS DIRECTUS COLORATUS

zamiar ewentualny

DOLUS EVENTUALIS

zamiar zaplanowany

DOLUS PREMEDITATUR

zamiar bezpośredni nagły, bez zastanowienia

DOLUS DIRECTUS REPENTINUS

zamiar nastepczy

DOLUS SUBSEQUENS

niestarannośc/niedbalstwo

CULPA NEGLEGENTIA

grube niedbalstwo

CULPA LATA

lżejsze niedbalstwo

CULPA LEVIS

zaniedbanie staranności, takiej jaką się przykłada we włanych sprawach

CULPA LEVIS IN CONCRETO

zaniedbanie wzorcowej staranności

CULPA LEVIS IN ABSTRACTO

niedbalstwo przy zawieraniu umowy

CULPA IN CONTRAHENDO

niedbalstwo w nadzorze

CULPA IN CUSTODIENDO

niedbalstwo w wyborze

CULPA IN ELIGENDO

chcącemu nie dzieje się krzywda

VOLENTI NON FIT INIURIA

właściciel rzeczy ponosi skutki zdarzenia przypadkowego, powodującego uszkodzeni

CASUS SENTIT DOMINUS

nikt nie jest zobowiązany do świadczeń z powodu losowego zdarzenia

CASUS A NULLO PRESTANTUS

umowa

CONTRACTUS

elementy konieczne umowy

SUBSTANTIALIA CONTRACTUS

elementy dodatkowe umowy

ACCIDENTIALIA CONTACTUS

elementy obowiązujące z mocy prawa(niezawarte)

NATURALIA CONTRACTUS

dobra wiara/zła wiara

BONA FIDES / MALA FIDES

użyteczne nie doznaje uszczerbku przez to co wadliwe

UTILE PER INUTILE NON VITIATUR

umów należy dotrzymywać

PACTA SUNT SERVANDA

każde przyrzeczenie jest pojmowane jako obowiązujące w określonych warunkach

REBUS SIC STANTIBUS OMNIS PROMISIO INTELLEGITUR

to, co niemożliwe nie jest zobowiązaniem

IMPOSSIBILIUM NULLA OBLIGATIO EST

zatwierdzenie równa się zleceniu

RATIHABITIO MANDATO COMOPARATUR

to co od początku jest wadliwe nie może być uzdrowione z upływem czasu

QUOD AB INITIO VITIOSUM EST, NON POTEST TRACTU TEMPORIS CONVALESCERE

nie wolno wystepowac przeciwko temu, co wynika z wlasnych czynów

VENIRE CONTRA FACTUM PROPRIUM NEMINI LICET

nikt kto powołuje się na własną niegodziwośc nie bedzie wysłuchany

TURPITUDINEM SUAM ALLEGANS NEMO AUDITUR

podstępnie czyni ten, kto żąda czego co bedzie musiał zwrócić

DOLO FACIT QUI PETIT QUOD REDDITURUS EST

to co oczywiste nie podlega wykładni

CLARA NON SUNT INTERPRETANDA

w przypadku wątpliwości przeciw temu, kto wywołał wątpliwośc

IN DUBIO CONTRA PROFERENTEM

w przypadku wątpliwości przeciwko wierzycielowi stypulacyjnemu (kt. proponował t

IN AMBIGUITAS CONTRA STIPULATOREM

postanowienia umowne powodują podejrzliwośc

CLAUSULAE INSOLITAE INDUCUNT SUSPICIONEM

w umowach bardziej podoba się wola stron, jak uwzględnianie słów umowy

IN CONVENTIONIBUS CONTRAHENTIUM VOLUNTATEM POTIUS QUAM VERBA SPECTARI PLACUIT

w umowach w sposób milczący są zawarte elementy, wynikające z obyczajów i zwyczajów

IN CONTRACTIBUS TACITE INSUNT, QUAE SUNT MORIS ET CONSUETUDUNIS

spadek

HEREDITAS

dziedziczenie

SUCCESSIO

zmarły

DEFUNCTUS

dziedzic

HERES

czynności na wypadek smierci

MORTIS CAUSA

czynności za życia

INTER VIVOS

dziedziczenie na podstawie testamentu

EX TESTAMENTO

dziedziczenie beztestamentowe

AB INTESTADO

dziedziczenie przeciwtestamentowe

CONTRA TABULAS

wola spadkodawcy może być zmieniona aż do śmierci

AMBULATORIA ENIM EST VOLUNTAS DEFUNCTI USQUE AD VITAE SUPREMUM EXITUM

błędna przyczyna nie szkodzi

FALSA CAUSA NON NOCET

błędne oznaczenie nie szkodzi

FALSA DEMONSTRATIO NON NOCET

dziecko poczęte, uważane jest za już narodzone ilekroć chodzi o jego korzyść

NASCITURUS PRO IAM NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODIS EIUS AGITUR

więcej powiedziano, mniej napisano

PLUS NUNCUPATUM, MINUS SCRIPTUM

najnowsza wola jest wiążąca

NOVISSIMA VOLUNTAS SERVATUR

przychylna interpretacja testamentu

FAVOR TESTAMENTI

korpus prawa cywilnego

Corpus Iuris Civilis

To, co tobie nie szkodzi a drugiemu może przynieść korzyść nie jest zakazane

Quod tibit non novet et alli probest non prohibetur

najstarsze znaczenie prawa

fas

nadużycie nie niweczy używania = nadużycie nie jest argumentem za utratą

Abusus non tollit usum= ex abusu non est argumentum ad desuetudinem

wezwanie do sądu

In ius vocatio

orzeczenie

Ius superius

ustawa

Lex aquilia

element czynności

Lex contractus

prawo boskie

Lex Divina

prawo ludzkie

Lex positiva seu humana

prawo patrzy w przyszłośc a nie w przeszłosc

Lex prospicit, non respicit

prawo działa wstecz, gdy służy łagodzeniu

Lex retro agit in mitius

sędziowie strażnikami wyborów

Iudices electionis custodes

skarb państwa nie rumieni się

Fiscus non erubescit

komputer jest skuteczniejszy niż liczydło

Machina computatoria efficentior est quam abacus

kto ustrzeże samych strzegących

Quis custodiet custodes ipsos

nie domniemywa się małżeństwa

Matrimonium non praesumitur

konsensus, zamiar pozostnania w małżeństwie

Consens/affectic maritalis

prawo macierzyste nie może być uchylone

Materna iura non possunt aboleri

płód podąża za kobietą, która urodziła dziecko

Partus sequitur ventrem

Władza ojcowska powinna polegać na trosce, nie na srogości

Patria potestas in pietate debet non atrocitate consistere

domniemywa się, że świadczący działa w swoim imieniu

Solvens praesumitur solvere suo nomine

uwiecznienie zobowiązania

Perpetuatio obligationis

cena z upodobania

Pretium affectionis

przekazany

Delegatus

odbiorca

Accipiens

Przekazany działa w ramach przekazującego

Assignatus utitur iure autoris

szkoda może stnieć bez bezprawia

Damnum sine iniuria esse potest

szkoda, której ktoś doznaje z uwagi na swoją winę, jego obciąża i nie może być przypisana komuś innemu

Damnum quod quis sua culpa sentit sibi debet, non aliis imputare

porozumienie

pactum

warunek

conditio

warunek wywołuje skutek od momentu dokonania czynności

Conditio existens ad initium negotii retrotrahitur

termin od kiedy / do kiedy

Dies – a quo/ ad quem

polecenie

modus

od momentu dokonania/ od momentu zaistnienia warunku

Ex tunc/ Ex nunc

posiadacz w dobrej wierze nie musi płacić wartości pożytków, które zużył

Bona fidei possessor fructus consumptos suos facit

dobra wiara jest domniemana

Bona fides praesumitur

w testamentach uwzględniamy pełną wolę testatora

In testamentis plenius voluntates testantium interpretamur

strona aktywna w procesie /powód/oskarżyciel

actor

strona, przeciwko której proces się toczy/pozwany

reus

nie ma sędziego bez powoda (nie prowadzi się postępowania jeśli nie została złoż

Nemo iudex sine actore

skarga, która raz zostanie skonsumowana, nie może być ożywiona

Actio semel extincta non reviviscit

stan rzeczy osądzonej / nie po raz drugi to samo

Res iudicata / ne bis in idem

rozstrzygnięcie uznaje się za prawdziwe

Res iudicata pro veritate accipitur

powód podąża za sądem pozwanego/ właściwy jest sąd pozwanego

Actor sequitur forum rei

nikt nie jest zobowiązany do oskarżania samego siebie

Nemo tenetur seipsum accusare

ciężar dowodu obciąża powoda= ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi a nie na tym, kto przeczy

Actori incumbit onus probandi= Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat

pozwany jest powodem (podniesienie przez pozwanego zarzutu czyni go powodem/pozwany w zakresie podniesionego zarzutu jest powodem)

Reus excipiendo fit actor = Reus in exceptione actor est

nie powinno być dozwolone powodowi to czego nie wolno pozwanemu

Non debet actori licere quod reo non permittur

niech będzie wysłuchana druga strona

Audiatur et altera pars

– sędzia podejrzany/ sędzia niezdolny do orzekania w konkretnej sprawie

Iudex suspectus/ Iudex inhabilis

nikt nie może być sędzią we własnej sprawie= nie może być ktoś jednocześnie powodem i sędzią

Nemo est iudex in propria causa= nemo simul actor et iudex

sąd zna prawo

Iura novit curia

tam gdzie prawo, tak jest ochrona prawna i środek jego realizacji

Ubi ius ibi remedium

zadaniem sędziego jest stosować/wyrażać prawo a nie je tworzyć

Iudicis est ius dicere, non dare

w przypadku wątpliwości na korzyść oskarżonego/ jeśli jest wątpliwość, zasądza się mniej

In dubio pro reo / In dubio semper id quod minus est, debetur

sędzia nie da więcej jak sam powód wnosi/ nie ponad żądanie/oczekiwanie powoda

Iudex non dedit plus, quod petens ipse requirit/ ne ultra petita

zmiana na gorsze nie jest dozwolona sędziemu w apelacji (zmiana wyroku apelacyjnego na niekorzyść odwołującego się nie jest dozwolona)

Reformatio in peius iudici apellatio non licet

rozstrzygnięcie sądu

Ius superius

ustawa

Lex falcidia

element czynności

Lex contractus

stosujemy prawo właściwe danej sprawie

Lex causae

Zmienną jest wola spadkodawcy, aż do momentu, kiedy jego życie wygaśnie

Ambulatoria est voluntas defuncti usque ad vitae supremum exitum

W testamentach zmierzamy do poznania pełnej woli spadkodawcy

Zmienną jest wola spadkodawcy, aż do momentu, kiedy jego życie wygaśnie

postępowanie, konflikt interesów

Proces

skarga o charakterze osobistym wygasa z chwilą śmierci (nie przechodzą na spadkobiorców) / czyny rodziców nie szkodzą dzieciom

Actio personalis moritur cum persona / delicta parentium liberis non nocet

Roszczenie raz wygasłe nie odżywa.

Actio semel extincta non reviviscit

Prawo mocne zakończenie sprawy wyklucza co do zasady możliwość ponownego postępowania / Rzecz osądzona traktowana jest jako prawdziwa

Res iudicata, ne bis in idem / res iudicata pro veritate accipitur

właściwy jest sąd miejsca zamieszkanie pozwanego

Actor sequitur forum rei (forum est ubi domicilim est)

Powód nie może być zasądzony.

Actor non condemnatur

Ciężar dowodu spoczywa na powodzie = C.D. spoczywa na tym kto mówi, a nie kto milczy

Actori incumbit onus probandi = Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat

podniesienie przez pozwanego zarzutu czyni go powodem / pozwany w zakresie podniesionego zarzutu jest powodem

Reus exceptiendo fit actor = Reus in exceptione actor est

Nie powinno być zezwolone powodowi to, na co nie zgadzamy się względme pozwanego (obie strony traktowane jednakowo)

Non debet actori licere, quor reo non permittur